RABGUZY

"Kysasyl-enbiýa"

Hezreti Lukmanyň wakalarynyň beýany

Hezreti Lukman hebeşi guldy. Onuň hojasy (ussady) ýonaçydy. Ol hezreti Dawud eleýhissalamyň döwründe bir müň bäş ýüz ýaşlaryndady. Bir rowaýatda aýdylypdyr: Hudaýtagala köp ybadat edendigi sebäpli, üç müň bäş ýüz ýylda onuň ömri tamam boldy.

Bir gün günorta wagtynda Hudaýtagala oňa iki sany perişde iberdi. Olar gelip oňa aýtdylar: “Eý, Lukman, sen isleseň, pygamber bol, isleseň hem biz saňa hikmet /parasatlylyk/ ylmyny öwredeli”. Hezreti Lukman aýtdy: “Pygamberlik bir uly ýoldur. Hikmet ylmynda köp kişiniň hajaty bitýär”. Şonuň üçin bu perişdeler oňa hikmet ylmyny öwretdiler. Hemmeler, patyşa, alymlar onuň hyzmatyna mätäç bolupdyr.

HEKAÝAT : Bir gün hezreti Lukman halaýyga öwüt-nesihat berip otyrdy. Beni Ysraýylyň ulularynyň /taýpa serdarlarynyň/ biri gelip aýtdy: “Eý, Lukman, sen uly mertebäni nirden tapdyň?”. Hezreti Lukman aýtdy: “Men diňe dogry ýoldan ýöredim. Haka ýaramajak işi goýdum. Diňe dogry sözleri aýtmak bilen bu alamaty ödedim”.

HEKAÝAT : Bir gün hojasy hezreti Lukmany bugdaý ekmäge iberdi. Hezreti Lukman ekin meýdanyna baryp, ol ýerde arpa ekdi. Onuň hojasy gelip aýtdy: “Men saňa “bugdaý ek” diýipdim. Sen näme üçin arpa ekipsiň?”. Hezreti Lukman aýtdy: “Arpa ekseň bugdaý önmezmi?”. Hojasy aýtdy: “Önmez”. Hezreti Lukman aýtdy: “Beýle bolsa, sen hem ýaman ekip, ýagşylyk umyt etme”. Onuň bu sözleri bilen hojasy toba etdi we günä işleri etmegini taşlady. Ol hezreti Lukmany gulçulykdan azat etdi.

HEKAÝAT : Hezreti Lukman halka köp ýagşylyklar ederdi. Ol bir kişi karz sorasa, oňa şaýatsyz pul bererdi. Bir gün bir adam gelip, ondan müň altyn karz aldy. Ol adam köňlünde: “Bu puly men oňa gaýtaryp bermäýin” diýip, ýaman niýet tutundy. Ol puly bir letdä dolap gitdi. Ol ýolda täheret almaga oturdy. Pully düwünçegi bolsa gapdalynda goýdy. Bir garga howadan uçup gelýärdi. Garga onuň düwünçegini görüp: “Onuň içinde et bardyr” diýip oýlady. Ol gelip, düwünçegi penjesi bilen tutup, göterip alyp asmana galdy. Ol hezreti Lukmanyň öýüniň duşuna gelende düwünçegi penjesinden gaçyrdy. Hezreti Lukman altyny alyp, ony öýüne getirip goýdy.

Ol kişi ýene hezreti Lukmanyň ýanyna gelip, müň altyn pul karz alyp gitdi. Onuň köňlünde öňki ýaman hyýaly bardy. Ol ýolda bir ýapdan geçmeli boldy. Onuň ýanyndaky altyny suwa gaçdy. Ol suw hezreti Lukmanyň öýüniň ýanyndan akyp geçýärdi. Hezreti Lukman suwdaky altyny gördi we ony tanap alyp, öýüne getirip goýdy.

Ol kişi üçünji gezek gelip, hezreti Lukmandan müň altyn pul karz aldy. Ol heniz hem öňki ýaman niýeti bilen gelipdi. Ýolda ol bu puly hem ýitirdi. Ol pul ýene-de bir sebäp bilen hezreti Lukmanyň eline düşdi.

Ol kişi dördünji sapar gelip, hezreti Lukmandan müň altyn pul karz aldy. Emma ol bu sapar: “Men bu pul bilen söwda edeýin. Hudaýtagalanyň erki bilen men peýda görsem, dört müň altyn puly Lukmana gaýtaryp bereýin” diýip, ýagşy niýet etdi.

Ol kişi söwdasyndan köp peýda gördi. Dört müň altyn puly hezreti Lukmana getirip, onuň öňünde goýdy. Hezreti Lukman bir müň altyn puly alyp, galan üç müň altyn puly ol kişä gaýtaryp berdi. Bu kişi haýran galyp ondan: “Siz näme üçin beýle edýärsiňiz?” diýip sorady. Hezreti Lukman aýtdy: “Men seniň menden alan puluňy ornuna goýdum. Meniň sende müň altyn pul hakym bardy. Men ony senden aldym”. Ol kişi hezreti Lukmandan hoşal bolup, üç müň teňňäni alyp çykyp gitdi.

HEKAÝAT : Bir gün hojasy hezreti Lukmana aýtdy: “Bar, sen goýun bogazlap, onuň etiniň haýsy ýeri ýagşy bolsa, ony maňa alyp gel”. Ol goýny soýup, onuň dili bilen ýüregini hojasyna getirip berdi. Hojasy oňa aýtdy: “Sen bulary maňa näme üçin getirip berdiň?”. Hezreti Lukman aýtdy: “Goýunda ýürekden we dilden ýagşy ýeri ýokdur. Eger ýowuz ýaman bolsa, dilden, ýürekden ýaman zat ýokdur”.

HEKAÝAT : Bir gün Hezreti Lukman şeýle jar çekdirdi: “Kim karz pul aljak bolsa, ol meniň ýanyma gelsin”. Bir adam gelip, ondan karz pul alyp gitdi. Emma ol kişi karzyny wagtynda getirip bermedi. Hezreti Lukman ol algysyny almaga perzendini ibermegi ýüregine düwdi. Ol ogluny ýanyna çagyryp aýtdy: “Eý, perzent, sen ýolda barýarkaň, saňa bir merdi kelan /uly bir/ hemra bolar. Sen onuň sözünden asla çykma. Ýene ýeke daragtyň düýbünde uklama. Sen şähere gireniňde, saňa bir hatyn görkezerler, sen ony hergiz alma. Ýene karz alan kişiniň öýünde gonma”. Ol perzent ýola rowana boldy. Ol bir parsaň ýol ýöräpdi. Oňa bir merdi-kelan hemra boldy. Olar birnäçe ýol ýöräp, bir daragta ýetdiler. Ol pir aýtdy: “Biz şu daragtyň düýbünde bir salym dynç alyp ýataly”. Ol perzent aýtdy: “Meniň atam ýalňyz daragtyň düýbünde ýatma” diýip tabşyrypdy. Pir aýtdy: “Ataň saňa: “Ýolda bir pir-kelan duçar bolar. Sen onuň sözünden çykma?” diýip nesihat aýtmanmydy?”. Ol piriň bu sözünden soň, bu ýerde düşläp, daragtyň saýasynda ýatdy. Birden daragtdan bir ýylan düşüp bu oglana kast etjek boldy. Oglan ýylany öldürip, onuň başyny kesip, ony torba salyp goýdy.

Olar bu daragtdan ötüp, şähere girdiler. Ol ýerde oňa: “Sen bu hoşroý hatyny al” diýip köp ýalbardylar. Ol bu sözi kabul etmedi. Pir oňa aýtdy: “Sen ony al. Emma sen menden birugsat oňa ýakynlyk etme”. Oglan ol hatyny aldy. Pir ýylanyň başyny oňa berip: “Sen muny oda köýdürip, onuň külüni hatynyň teýine dök” diýdi. Oglan piriň aýdyşy ýaly etdi. Ol hatynyň içinden bir ýylan çykyp öldi. Bu ýylan ol hatynyň ýatgysynda mekan tutupdy. Her kim ol hatyna ýakynlyk etse, ol ýylan zäherini öňüne döküp, ony öldürerdi. Şunuň ýaly bolup ençeme kişi ölüpdi.

Elkyssa bu ýigit hatynyna ýakynlyk etdi. Ertesi ol hatynyň kowum-garyndaşlary: “Ýigit ölendir” diýip gelseler, ol ölmändir. Olar haýran galypdyrlar. Olar hatyndan: “Ýigidiň ölmän galmagynyň sebäbi näme?” diýip soradylar. Hatyn olara wakany beýan edip berdi.

Elkyssa, oglan pul karz alan kişiniň ýanyna bardy. Ol aýtdy: “Siz bu gün bu ýerde boluň. Men puly ertir ir bilen bereýin”. Oglan bu sözi kabul etmedi. Pirkelan aýtdy: “Bu gün sen bu ýerde bol”. Oglan bu ýerde galdy. Ol kişi bulara derýanyň kenaryndan ýer salyp berdi. Emma ol özüniň ogluna derýanyň kenaryndan uzakda ýer salyp berdi.

Ol merdi-kelan oglana: “Onuň ogly üçin salan ýerinde ýat” diýdi. Oglan baryp, ol ýerde ýatdy. Karzdaryň öz ogly bolsa, derýanyň kenarynda salnan ýerde ýatdy. Gijesi derýa möwç urup, karzdaryň ogluny alyp gitdi. Hezreti Lukmanyň ogly salamat galdy.

Ol ertesi puly alyp, ýene şol merdi-kelan bilen ýola rowana boldular. Ol pir aýtdy: “Eý, ogul, meniň maslahatym bilen ölümden gutuldyň. Sen maňa näme berersiň?”. Ol oglan aýtdy: “Siz menden näme isleseňiz, şony hem alyň”. Ol pir: “Maňa senden hiç zat derkar däl. Men Hydyrdyryn” diýip gözden gaýyp boldy.

HEKAÝAT : Hezreti Lukman ogluna üç sany wesýet etdi: Birinji-hatynyňa hergiz syryňy aýtma, ikinji - nowkisadan / näkesden, ýaňy baýan adamdan / hergiz karz alma, üçünji - awan / patyşanyň wezipedar adamsy / bilen hergiz dost bolma.

Hezreti Lukman ölenden soňra ogly atasynyň özüne beren wesýetlerini synap görmek üçin bazara bardy. Ol bu ýerden bir goýun satyn aldy. Ony soýup, bir haltanyň içine saldy. Ol hatynynyň ýanyna baryp aýtdy: “Men bir adam bilen uruşdym. Men ony urdum weli, ol ölüp galdy. Men muňa haýran bolup, gorkup ony bu ýere getirdim we athanada gömdüm. Sen ony hiç kime aýtma”. Ondan soň ol bir näkesden pul karz aldy. Soňra baryp bir emeldar bilen aşna boldy. Ol öýüne gelip, bir bahana tapyp hatynyny urdy. Ol hatynyna: “Men seni öldürerin” diýdi. Onuň hatyny perýat edip, patyşanyň kabulhanasyna arz etdi. Aýtdy: “Meniň ärim gije bir adamy öldürip, ony athanada gömüpdir. Ol bu gün meni hem öldürjek boldy. Onsoň men ondan gaçyp bu ýere arz etmäge geldim”. Patyşa aýtdy: “Ol kişi gaçmanka tutup, bu ýere getiriň. Ony kim getirjek?” Onuň emeldar dosty: “Ony men bu ýere getireýin. Men onuň öýüni bilýärin” diýdi. Emeldar dostunyň öýüne baryp, ony tutup alyp gaýtdy. Ol ýolda emeldara aýtdy: “Eý, dostum, meni goýber. Men gaçaýyn. Bolmasa, meni öldürerler”. Emeldar ony goýbermedi. Ol ony başgalardan gaty tutdy. Emeldar ony alyp gelýärkä, bulara näkes duşup, onuň ýakasyndan aslyşyp: “Sen meniň algymy ber. Sen ölersiň, meniň pulum köýer” diýdi.

Emeldar ony patyşanyň ýanyna eltdi.

Patyşanyň gözi hezreti Lukmanyň ogluna düşdi. Aýtdy: “Sen Lukmanyň oglusyň. Saňa beýle iş etmek ýaraşmaz”. Lukmanyň ogly aýtdy: “Eý, patyşa, seniň ömrüň uzak bolsun. Bir kişi öýüme baryp, meniň öldürenimi getirsin”. Onuň öýüne bardylar. Ol ýerden agzy boguk çuwaly alyp geldiler. Onuň agzyny patyşanyň gözüniň alnynda açdylar. Ondan soýlan bir goýun çykdy. Patyşa aýtdy: “Bu ne ahwalatdyr? Ony maňa aýdyp ber”. Ol kişi başyndan geçen wakany aýdyp berdi: “Atam maňa üç sany nesihat edipdi. Men olary synap görmek üçin bu işi etdim. Atamyň sözi dogry çykdy”.

Ýokaryk

Hezreti Lukman ogluna üç sany wesýet etdi:
Birinji-hatynyňa hergiz syryňy aýtma,
ikinji - nowkisadan (näkesden, ýaňy baýan adamdan) hergiz karz alma,
üçünji - awan (patyşanyň wezipedar adamsy) bilen hergiz dost bolma.