DÖWLETMÄMMET-AZADYNYÒ
ÖMRI
Döwletmämmet Azady 1695- nji yilda eneden doglup, Garrygala, Etrek,
Gürgen sebitlerinde yaºap geçipdir. Döwletmämmedin edebi lakamy Azady bolupdyr.
Döwletmammediò kakasynyn adyna Magtymguly diyipdirler.
Ol dürli gol hünarleri bilen birlikde, ıona tikmage-de ökde ekeni.
ªonun üçin oòa Magtymguly ıonaçy diıipdirler. Ol ºahyrçylykdan habarly ekeni.
Magtymguly-ıonaçy özünin päk zahmeti bilen yaºan adam. Dayhançylyk,
at esbaplaryny tikmek, gurnamak yaly iºler bilen meºgullanypdyr. Ökde kümüºçi ussa
bolupdyr. Özi-de sowatly, poeziıadan onat baºy çykıan adam bolany üçin halk ony
sylapdyr . ıonaçy öz kakasynyò-Döwletmammediò adyny dakıar . ıöne bu oglunyò
ıaºlykdan “GARRYMOLLA” diıen lakamy ıörginli bolyar.ªu fakt garrymollanyò diòe
bir kakasy Magtymguly-ıonaçy sowatly bolman, eısem onuò atasy
Döwletmämmet-ıonaçynyò hem halk arasynda “Molla” adyny alan hatly- sowatly adam
bolandygyna güwä geçyär. Diımek, Azady arkama-arkam aòyrdan gelyän sowatly,
medeniyetli we gurply maºgalada dünä inipdir, terbiie alypdyr.
Döwletmämmet-Azady ilki oba mollasynda sowadyny çykıar. Soòra Hywa
medreseleriniò birinde okuwyny dowam etdirıär. Medrese döwründe ol arap, pars
dillerini kämil öwrenıär. Türki ıazuw dilini oòat özleºdirıär. ªol wagt ºu
dillerde ıazylan we talaplara elıeter bolan edebiıata, taryha, filosofiıa, esasan hem
yslam dininiò taglymatlaryna degiºli kitaplary, golıazma ıygyndylary irginsiz okaıar
we öwrenıär. Megerem, ºol ıyllarda onuò öz halkyna neneòsi hemaıat etmelidigi
baradaky özboluºly oı-pikiri tertibe girip ugrandyr. Sebäbi Hywada okap, Nyzamyny,
Nowaıyny, Jamyny, Hysrow Dählewini… okamazlyk, bilmezlik mümkin däl ahyry. Belki ony
türki dilde eser ıazmaklyga iteklän Alyºir Nowaıy bolandyr!
Döwletmämmet-Azady Nowaıynyò “Sabai saııar” (“Edi älem”)
eseri bilen tanºanda, onuò 36-njy babynda Bähramyò Nowaıa ıüzlenip aıdıan ºu
sözlerini-de okandyr: “Olaryò ( Nyzamy, Dählewi, Jamy dagy göz öòünde tutulıar)
farsy kelamlary farsy äheòler bolup, ondan çykan owazlar hem farsy labzyndady… Olary
farsyçany bilyän kiºiler okap, köp türki halklar ondan bibähre galypdyrlar. Sen öz
nyzamyòny türki dilde ıazdyò, farsy dilinde yazmagy ar-namys bildiò…
Dünıädäki ºahslar içinde kim türki bolsa, ol ıeriò halklary hem
türki dilde gepleºıärler. Sen ºu halaty hasaba alanyò sebäpli türki ulusyny
(ilini) gaty begendirmekde, ylymly-bilimli etmekde, edebi döredijilik iºine ugrukdyrmada
uly rol oınarsyò”…
Döwletmämmet-Azady 65 ıaºap, 1760-njy ıylyò mart aıynda aradan
çykıar. Magtymguly kakasynyò ölümüne bagyºlap ıazan “Atamyò” diıen
elegiıasynda onuò 65 ıaºandygyny ºeıle ıatlaıar:
“Altmyº bäºde, nowruz güni lu ıyly
Turdy ajal, ıoluò tusdy atamyò;
Bu dünıäniò iºi beılemiº, beli?
Ömrüniò tanapyn kesdi atamyò!”
Döwletmämmediò jaılanan ıeri Etrek çaıy bilen Soòy dagynyò
arasynda-Aktokaıda ıerleºıän Garry molla diıen gonamçylykdadyr.
|
